Het meten van PCK in techniekonderwijs op de basisschool

Welke invloed heeft de vakkennis op het gebied van techniek van de basisschoolleerkracht op het beeld en de attitude ten aanzien van techniek van leerlingen? Dit is de onderzoeksvraag van Ellen Rohaan. In dit artikel beschrijft zij haar onderzoek en laat zij zien welk nut het heeft voor de onderwijspraktijk.

Wat kan de onderwijspraktijk aan dit onderzoek hebben?

Een succesvolle ontwikkeling van een multiple choice test voor het meten van PCK heeft tot gevolg dat de PCK van leerkrachten sneller en eenvoudiger kan worden vastgesteld. Dit houdt in dat grotere groepen leerkrachten tegelijkertijd kunnen worden onderzocht en de resultaten beter te generaliseren zijn. In de onderwijspraktijk zou een dergelijk instrument gebruikt kunnen worden als hulpmiddel bij assessments in de lerarenopleiding of in het kader van professionele ontwikkeling van zittende leerkrachten.

Meer wetenschappelijke kennis over de relaties tussen vakkennis van leerkrachten en attitude van leerlingen op het gebied van techniek in het basisonderwijs zou benut kunnen worden bij het ontwerpen van techniekonderwijs in de lerarenopleiding. Inzicht in deze relaties maakt duidelijk waar de accenten in de opleiding van leerkrachten het beste kunnen liggen. Dit zal uiteindelijk de kwaliteit en effectiviteit van techniek in het basisonderwijs ten goede komen.

Achtergrond

Met het oog op de ontwikkeling naar een meer techniekgeoriënteerde economie is het verontrustend dat slechts een klein deel van de studenten in Nederland kiest voor een technische studie, terwijl er juist behoefte is aan méér technisch geschoolde mensen. Om dit probleem aan te pakken is het van belang de leerlingen in het basisonderwijs een compleet en correct beeld van techniek mee te geven en hen de mogelijkheid bieden een positieve attitude ten aanzien van techniek te ontwikkelen. De overheid stimuleert dit onder andere door het subsidiëren van basisscholen, die techniek in het curriculum implementeren.

Onderzoeksvraag

Basisschoolleerkrachten hebben voldoende kennis van techniek en techniekonderwijs nodig om technieklessen zodanig te kunnen vormgeven dat de interesse van kinderen voor techniek wordt verhoogd. Aangezien techniek een nieuw domein in het basisonderwijs is, hebben leerkrachten veelal weinig vakkennis en ervaring met betrekking tot techniekonderwijs. Welke kennis leerkrachten op dit gebied al bezitten, welke kennis ze nodig zouden hebben en hoe deze kennis vervolgens de attitude van leerlingen beïnvloedt, wordt in dit onderzoek onderzocht. De centrale onderzoeksvraag is: “Welke invloed heeft de vakkennis op het gebied van techniek van de leerkracht op het beeld en de attitude ten aanzien van techniek van leerlingen?”

Pedagogical content knowledge

Met vakkennis van leerkrachten wordt in dit onderzoek de vakinhoudelijke en vakdidactische kennis van techniek bedoeld, maar ook de attitude (beeld en interesse) van de leerkracht ten aanzien van techniek wordt onder het begrip vakkennis geschaard. Vakdidactische kennis, in de wetenschappelijke literatuur vaak ‘pedagogical content knowledge’ genoemd, neemt binnen dit onderzoek een speciale plek in. Een groot deel van het onderzoek wordt namelijk besteed aan het ontwikkelen van een multiple choice test voor het meten van ‘pedagogical content knowledge’ (PCK) op het gebied van techniek in het basisonderwijs.

PCK wordt in de wetenschappelijke literatuur beschouwd als een zeer belangrijke component van de kennisbasis van een leerkracht. De Amerikaanse onderwijskundige Lee Shulman definieerde PCK als “een speciale samensmelting van inhoudelijke en didactische kennis, dat het unieke terrein van leerkrachten is, hun eigen speciale vorm van professionele kennis” (Shulman, 1987, p. 8). In dit onderzoek is PCK van techniekonderwijs gedefinieerd als een verzameling van drie kennisaspecten: 1) kennis van het beeld dat leerlingen van techniek hebben en van hun opvattingen en misvattingen van technische concepten, 2) kennis van pedagogisch-didactische benaderingen en onderwijsstrategieën voor techniekonderwijs en 3) kennis van de aard en de doelen van techniekonderwijs.

Eerste resultaten en vervolg

De resultaten van de voorstudie laten zien dat het ontwikkelen van een PCK test voor techniek in het basisonderwijs een gecompliceerde aangelegenheid is. Desondanks is het niet onmogelijk gebleken. Meer gegevensverzameling en grotere steekproeven zijn nodig voor een betere statistische onderbouwing van de psychometrische eigenschappen van de test. In oktober en november 2008 vindt een landelijke, online gegevensverzameling met de zelfontwikkelde PCK test plaats. Op basis van deze gegevens zal de test uitvoerig statistisch gevalideerd worden. Naast gegevens over de PCK van leerkrachten, worden in deze periode ook gegevens verzameld over de vakinhoudelijke kennis en attitude van leerkrachten en over het beeld en de attitude ten aanzien van techniek van leerlingen.

Achtergrondartikelen

• Website: Rohaan, E. J., Taconis, R., and Jochems, W. M. G. (2008). Reviewing the relations between teachers’ knowledge and pupils’ attitude in the field of primary technology education. International Journal of Technology and Design Education 18-3.DOI: 10.1007/s10798-008-9055-7
• Naar verwachting zal in december 2008 een Nederlandstalig boek verschijnen naar aanleiding van twee symposia over wetenschap en techniek in het basisonderwijs op de Onderwijs Research Dagen (juni 2008). Mijn bijdrage aan dit boek is een hoofdstuk over het ontwikkelen van een multiple choice test voor het meten van PCK.
• Website: Publicaties over de invoering van techniekonderwijs op de Nederlandse basisscholen (programma VTB)