Ruim driehonderd basisschoolleerlingen hebben 6 tot 8 weken aan een project gewerkt over ‘Angst’, ‘Grafeen’ of ‘Denkbeelden over het begin’. Kinderen deden bijvoorbeeld onderzoek naar deze zelfbedachte vragen:

• Zijn meisjes banger voor spinnen dan jongens?
• Hoe groot is een atoom?
• Waar was ik toen ik er nog niet was?

In het boek beschrijven pabo-studenten en leraren de ondernomen onderzoeksactiviteiten en geven tips. Het boek bevat foto’s van de activiteiten en beschrijvingen van gevoerde discussies in de klas.

De drie thema’s van dit boek zijn:

• ‘Uniek door foutjes in je DNA’
• ‘Gedragscontrole en hersenen’
• ‘Weg met infecties’

Elk thema bevat inhoudelijke uitleg en beschrijvingen van klassenactiviteiten. Kinderen bedenken zelf een onderzoeksvraag bij de thema’s, voorbeelden:

• ‘Hoe ontstaat een foutje in het DNA en wat zijn de gevolgen?’
• ‘Wie zijn er beter in geheugenspelletjes: kinderen uit de onderbouw of middenbouw?’
• ‘Wat bederft eerder: pindakaas met of zonder stukjes?’

Dit boek heeft de volgende onderzoeken als thema’s:

• ‘Perceptie en actie in Beweging’ (Prof. dr. Pieter Medendorp)
• ‘Ontstaan van vroege afhankelijkheid van middelen’ (Prof. dr. Rutger Engels)
• ‘Gevaarlijke ideeën: Moeten er grenzen zijn aan wat wij mogen zeggen?’(Dr. Leen Spruit)

Onder leiding van het WKRU werkten wetenschappers van de Radboud Universiteit Nijmegen, leraren uit het basisonderwijs en pabo-studenten in projectteams samen aan de vertaling van deze thema’s naar onderzoeksactiviteiten voor het basisonderwijs. De didactiek van het onderzoekend leren staat hierbij centraal.

Voorbeelden van vragen die kinderen onderzochten:

• ‘Beïnvloedt de temperatuur van het water je zwemkunsten?
• ‘Wanneer en waarom begonnen mensen met roken?’
• ‘Hoe denken jonge en oude mensen over ‘gevaarlijke ideeën’?’

De drie thema’s van dit boek komen voort uit onderzoek van:

• prof. N. de Groot en dr. F. Filthaut (Het Higgsdeeltje)
• prof. H. van Bokhoven en A. de Brouwer (Netwerken in het brein)
• prof. C. Lthy (Wonderkind)

Het vierde boek heeft een andere opzet dan de eerste drie boeken:

• De activiteiten worden concreet en in detail beschreven, waardoor ze makkelijker in de klas ingezet kunnen worden
• Met een groeimodel wordt aangesloten op verschillen in ervaring van leerkrachten met onderzoekend leren

De onderzoeksactiviteiten zijn vormgegeven aan de hand van de didactiek van onderzoekend leren. Kinderen bedenken vanuit hun eigen interesse en nieuwsgierigheid onderzoeksvragen. In groepjes leren ze hoe ze het antwoord kunnen vinden. Het resultaat: spannende onderzoeken op school!

Kinderen hebben eigen onderzoek gedaan en zochten naar antwoorden op vragen als:

• Welke vruchten geleiden stroom? (Deel 1, Grafeen)
• Hoe ontstaat een foutje in het DNA en wat zijn de gevolgen? (Deel 2, DNA)
• Wanneer en waarom begonnen mensen met roken? (Deel 3, Onder invloed)
• Hoe denken jonge en oude mensen over ‘gevaarlijke ideeën? (Deel 3, Gevaarlijke ideeën)
• Wie hebben er een snellere reflex: jongens of meisjes? (Deel 4, Wonderkind)
• Wie kunnen beter het eerste couplet van het volkslied zinken: kinderen die op voetbal zitten of kinderen die niet op voetbal zitten? (Deel 5, Typisch Nederlands)

Het vijfde boek heeft net als het vierde boek een andere opzet dan de eerste drie boeken:

• De activiteiten worden concreet en in detail beschreven, waardoor ze makkelijker in de klas ingezet kunnen worden
• Met een groeimodel wordt aangesloten op verschillen in ervaring van leerkrachten met onderzoekend leren

In boek zes staan de thema’s ‘Molecuulbotsingen’, ‘Stress’ en ‘Taal der zintuigen’ centraal.

Molecuulbotsingen gaat over de eigenschappen van botsende moleculen bij extreem lage temperaturen. Molecuulbotsingen spelen een heel belangrijke rol in de natuur. Botsen moleculen als deeltjes of gedragen ze zich als golven? En wat gebeurt er met voorwerpen als je ze afkoelt tot zeer lage temperaturen?

Stress gaat over hoe de hersenen stressreacties controleren. Ontdek verschillende manieren waarop je op stress kunt reageren. Ga je vechten, vluchten of bevries je? Wat voor lichamelijke reacties neem je waar? En wat is het effect van stress op prestatie?

Taal der zintuigen gaat over de invloed van taal en cultuur op zintuiglijke waarnemingen. Hoe omschrijf je wat je ziet, voelt, proeft of ruikt? In sommige culturen zijn er veel verschillende woorden voor kleur, in andere culturen juist weer heel weinig. Worden we geboren met deze verschillende kleurgroepen? En bepaalt hoe je ergens over praat ook wat je waarneemt?

Daarnaast bevat het boek een inhoudelijk hoofdstuk over mindsets: je overtuigingen over het vermogen van mensen om iets nieuws te leren. Die mindset bepaalt je basishouding van waaruit je leerlingen benadert en heeft een belangrijke invloed op je eigen gedrag en op de verwachtingen die je van je leerlingen hebt.

De activiteiten bij de thema’s zijn concreet en in detail uitgewerkt, zodat ze makkelijk uit te voeren zijn in de klas. De materialen, werkbladen en links van alle hoofdstukken zijn vanaf woensdag 25 januari 2017 te bekijken op www.wetenschapdeklasin.nl.

Enkele onderzoeksvragen van kinderen:

• • Welke verf smeert makkelijker op een vel papier: warmgemaakte verf, extra koud gemaakte verf of verf op kamertemperatuur?
  • Als je stress hebt, daalt je hartslag dan sneller als je naar rustige muziek luistert?
  • Gebruiken kleuters de woorden zoet en zuur als ze beschrijven wat ze proeven?

In boek zeven staan de thema’s ‘Malaria’, ‘Jheronimus Bosch’ en ‘Geheugen’ centraal. De activiteiten bij de thema’s zijn concreet en in detail uitgewerkt, zodat ze makkelijk uit te voeren zijn in de klas.

Malaria gaat over de verspreiding van malaria en manieren om infecties te voorkomen. De verspreiding van malaria verloopt via muggen, maar hoe werkt dat eigenlijk? Wat zijn andere manieren voor ziektes om zich te verspreiden? Wat zijn parasieten? En wat is de rol van de mens bij de verspreiding van malaria?

Jheronimus Bosch gaat over het leven en de schilderijen en tekeningen van Jheronimus Bosch. Wat zijn beroemde werken van Bosch? Wat maakt zijn werk zo bijzonder? Wat probeerde de schilder door middel van zijn schilderijen te vertellen? En wat is er eigenlijk onder de verf te vinden?

Geheugen gaat over hoe we gebeurtenissen kunnen onthouden en hoe deze in de hersenen worden opgeslagen. Welke technieken kun je toepassen om iets makkelijker te onthouden? Waarom werken bepaalde geheugentechnieken? En op welke verschillende manieren kun je je geheugen testen?

Enkele onderzoeksvragen van kinderen:

• Hebben verschillende mensen evenveel last van een muggenbult?
• Wat vinden leerlingen en leerkrachten van onze school het meest opvallend aan Tuin der lusten?
• Hoeveel plaatjes kunnen kinderen uit onze klas onthouden voor ze er één vergeten?

Didactische hoofdstukken

Het boek bevat een leidraad onderzoekend leren. Hierin staat stap voor stap beschreven hoe je een project onderzoekend leren uit kunt voeren in de klas volgens de zevenstappendidactiek van Van Graft en Kemmers (2007). Dit is de meest recente leidraad.

Daarnaast bevat het boek een didactisch inhoudelijk hoofdstuk over observeren. Observeren maakt nieuwsgierig, leidt tot nieuwe kennis én tot nieuwe vragen. Het is daarom een belangrijke vaardigheid bij onderzoekend leren. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat observeren precies is en hoe je dit aan kinderen kunt leren.

In boek acht staan de thema’s ‘Kleding’, ‘Magneten’ en ‘Protest’ centraal. De activiteiten bij de thema’s zijn concreet en in detail uitgewerkt, zodat ze makkelijk uit te voeren zijn in de klas.

Kleding gaat over de manier waarop we met kleding onze identiteit proberen uit te drukken en de gevolgen van het productieproces van kleding op mens en milieu. Onderscheidt de kleding die we dragen ons werkelijk van anderen of speelt de (sub)cultuur waartoe we willen behoren een grote rol in onze kledingkeuze? Waar komt onze kleding vandaan? En wat heeft onze vraag naar steeds nieuwe kleding voor consequenties voor mens en milieu?

Magneten gaat over de kracht van magneten en de relatie tussen magnetisme en licht. Wat zijn de eigenschappen van magneten en waar vind je magneten in het dagelijks leven? Hoe kun je met licht magnetische krachten zichtbaar maken? En is het mogelijk om de kracht van magneten te beïnvloeden met licht?

Protest gaat over de ‘besmettelijkheid’ van protest en over hoe mensen elkaar in zulke situaties kunnen beïnvloeden. Wanneer springt een protest over van de ene op de andere groep en waarom? En laat jij je beïnvloeden door iemand anders en op welke manier gebeurt dat?

Enkele onderzoeksvragen van kinderen:

• Is een joggingbroek of een spijkerbroek geschikter voor kleuters om in buiten te spelen?
• Beïnvloedt welke batterij je gebruikt hoe je elektromagneet werkt?
• Wie gaat er in protest als een leerling onterecht wordt gestraft?

Didactisch hoofdstuk

Het achtste boek bevat ook een didactisch inhoudelijk hoofdstuk over Vragen wat je echt wilt weten. In dit hoofdstuk schrijft dr. Harry Stokhof hoe je leerlingen kunt begeleiden om vragen te stellen waar ze echt nieuwsgierig naar zijn. Hoe kom je tot goede echt-willen-weten leervragen? In het hoofdstuk laat hij zien welke uitdagingen je als leraar zal tegenkomen in dit proces en beschrijft hij hoe je met deze uitdagingen om kunt gaan.