SONaTe-project

Het project Samenhangend Onderwijs in Natuur en Techniek werd in de jaren 2000-2003 gefinancierd door de Stichting Axis (een voorloper van het Platform BètaTechniek) om binnen- en buitenlandse ervaringen met samenhangend onderwijs in kaart te brengen en daar lering uit te trekken. Het project heeft vijf publicaties opgeleverd:

Geraedts, C.L., Boersma, K.T., Huijs. H.A.M. & Eijkelhof, H.M.C. (2001). Ruimte voor SONaTe (2001): Onderzoek naar good practice op het gebied van samenhangend onderwijs in natuur en techniek in de basisvorming. Delft: Stichting Axis.

In dit onderzoek is beschreven op welke manier negen scholen (vmbo, havo en vwo) samenhangend onderwijs in natuur en techniek hebben gerealiseerd. In de meeste gevallen om motieven van pedagogische en organisatorische aard, minder van inhoudelijke aard. De ontwikkeling van samenhangend onderwijs blijkt een langdurig proces te zijn waarin veel factoren een rol spelen: facilitering door de schoolleiding, draagvlak onder collega’s, de beschikbaarheid van geschikte methoden, en tijd en inzet van docenten. De aanbevelingen zijn gericht op docenten, schoolleiding, educatieve uitgeverijen en de overheid.

Download: onderzoek Ruimte voor SONaTe

Zegers, G.E., Boersma, K.T., Wijers, M., Pilot, A. & Eijkelhof, H.M.C. (2002). SONaTe in het studiehuis. Onderzoek naar good practice op het gebied van Samenhangend Onderwijs in Natuur en Techniek in de Tweede Fase. Delft: Stichting Axis.

Doel van dit onderzoek was het signaleren van mogelijkheden om samenhangend leren in de bovenbouw te bevorderen door het in kaart brengen van goede praktijkervaringen en het analyseren van deze ervaringen met het oog op bruikbaarheid voor andere scholen. Op basis van het bezoek aan tien scholen en gesprekken met schoolleiders, docenten en leerlingen wordt geconstateerd dat op deze scholen geen sprake is van volledige vakkencoördinatie, maar dat de nadruk ligt op de uitvoering van projecten die gericht zijn op practicum: een gemeenschappelijk bètalab, de verdeling van praktische opdrachten en de begeleiding van profielwerkstukken. Inhoudelijke afstemming vindt weinig plaats. Het vak ANW is in een enkel geval katalysator voor overleg tussen vakdocenten en secties.

Download: onderzoek SONaTe in het studiehuis

Engelen, M.P. van, Boersma, K.T. & Eijkelhof, H.M.C. (2003). SONaTe in het buitenland. Voorbeelden samenhangend onderwijs natuur en techniek. Delft: Stichting AXIS.

Doel van dit onderzoek was lessen te trekken uit de analyse van programmatische ontwikkelingen in vijf landen (Verenigde Staten, Schotland, Israël, Duitsland en Canada). Daartoe zijn leerplandocumenten bestudeerd op de mate waarin recht wordt gedaan aan de identiteit van de verschillende kennisgebieden en richting wordt gegeven aan het streven naar meer samenhang in het onderwijs. Qua onderwijsvisie vertonen de documenten geen grote verschillen. Voor de leeftijdsgroep 12-15 jaar ligt de nadruk op het verwerven van kennis, vaardigheden en attitudes die ook buiten school functioneel zijn. Vakinhoudelijk zijn de verschillen beperkt. Er zijn wel grote verschillen in de indeling van de curricula, soms volledig geïntegreerd, soms met een herkenbare indeling naar de traditionele vakken. Opmerkelijk is dat in de VS, Canada en Israël gebruik wordt gemaakt van interdisciplinaire concepten, zoals systemen, modellen, energie, interacties, veranderingen en schaal. Aanbevolen wordt ook in het Nederlandse onderwijs meer aandacht aan dit soort concepten te besteden om samenhang te bevorderen.

Download: onderzoek SONaTe in het buitenland

Engelen, M.P. van, Boersma, K.T. & Eijkelhof, H.M.C. (2003). SONaTe in lesmateriaal. Een analyse van geïntegreerd lesmateriaal. Delft: Stichting AXIS.

Deze studie richtte zich op analyse van geïntegreerd lesmateriaal voor natuur en techniek bestemd voor leerlingen van 12-15 jaar. Onderzocht werd welke componenten van leergangen één- en meervakkig zijn en welke benaderingen van vakkenintegratie worden gebruikt. Gekozen is voor vier Engelse, een Canadese en vier Nederlandse methoden. Het lesmateriaal laat integratie vooral zien op het niveau van een hoofdstuk, paragrafen zijn veelal eenvakkig. Slechts incidenteel is gekozen voor een benadering via vaardig­heden, deze vormen geen rode draad in de leergangen. In sommige leergangen wordt de identiteit van verschillende vakken zichtbaar gemaakt. Aanbevelingen worden gegeven voor een werkwijze voor de keuze van geïntegreerd lesmateriaal op school in de vorm van vijf stappen.

Download: onderzoek SONaTe in lesmateriaal

Zegers, G.E., Boersma, K.T., Genseberger, R.J., Jambroes-Willebrand, A.G., van der Kooij, H., Mooldijk, A.H. & Eijkelhof, H.M.C. (2003). Een basis voor SONaTe. Voorbeelden van inhoudelijke samenhang tussen de natuurwetenschappelijke vakken en wiskunde in de tweede fase havo/vwo. Delft: Stichting AXIS.

In deze publicatie zijn drie manieren om inhoudelijke samenhang vorm te geven steeds uitgewerkt aan de hand van een voorbeeld:

•         Transport in levende systemen

Enerzijds wordt aandacht besteed aan de samenhang binnen het vak biologie, met name door onderscheid te maken naar organisatieniveau en micro- en macroprocessen op elk van de systeemniveaus cel, organisme, ecosysteem en systeem aarde. Anderzijds is aangegeven welke kennis uit de andere exacte vakken vereist is voor een goed inzicht in transportprocessen (bijv. diffusie, osmose en fotosynthese).

•         Energie

In elk van de disciplines natuurkunde, scheikunde en biologie speelt energie een belangrijke rol. Theoretisch is het een lastig begrip dat bovendien in het dagelijks leven in andere betekenissen wordt gebruikt dan in de natuurwetenschappen. In de vakdidactische literatuur zijn de betreffende begripsproblemen veelvuldig beschreven. Uit het SONaTe onderzoek blijkt dat het begrip op weinig samenhangende wijze in de vakken en leerjaren ter sprake komt. Aanbevelingen voor een leerlijn worden gegeven van onderbouw tot bovenbouw.

•         Verbanden tussen grootheden

In alle natuurwetenschappen spelen verbanden tussen grootheden een belangrijke rol en de wiskunde is daarbij onmisbaar. Het onderzoek laat zien dat in alle exacte vakken op geheel eigen wijze aandacht wordt besteed  aan deze relaties. De aard van dit probleem wordt beschreven, naast voorbeelden om meer samenhang te brengen, van onderbouw tot bovenbouw.

Download: publicatie Een basis voor SONaTe