Concept-context in lesmateriaal
Auteur: Herman Schalk
De examenprogramma’s voor de natuurwetenschappelijke vakken in havo en vwo, in 2013 landelijk ingevoerd, geven in de eindtermen aan dat de kandidaten hun kennis in contexten moeten kunnen gebruiken. Dat moet dan ook geleerd worden, dus het onderwijs moet daarop toegesneden zijn. Er zijn verschillende manieren waarop contexten deel kunnen uitmaken van lesmateriaal. Hier worden daar voorbeelden van gegeven.
SLO heeft een concept-contextvenster ontwikkeld dat vier ‘ideaaltypische’ uitwerkingen beschrijft op basis van twee vragen:
- wat bepaalt de selectie van de inhoud van een lessenserie: de contexten of de concepten?
- wat bepaalt de inrichting van een lessenserie: de contexten of de concepten?
Op basis van het concept-contextvenster en de analyse van een aantal schoolboeken heeft SLO ook een stappenplan ontwikkeld dat kan helpen bij het ontwikkelen van lesmateriaal op basis van die verschillende uitwerkingen van de concept-contextbenadering.
Ter illustratie van het concept-contextvenster is ‘ideaaltypisch’ lesmateriaal ontwikkeld en verzameld. Dat wil zeggen dat geprobeerd is lesmateriaal over een onderwerp uit de biologie, natuurkunde of scheikunde te vinden of te maken dat volledig aan de kenmerken van één van de kwadranten van het concept-contextvenster voldoet.
De voorbeelden worden vergezeld van een document waarin ze worden beschreven en gekarakteriseerd.
Voor biologie betreft dat het onderwerp Afweer.
Voor natuurkunde gaat het over Energieomzettingen.
Voor scheikunde is het onderwerp Energie gekozen.
De lesmaterialen laten een viertal verschillende manieren zien waarop contexten in lesmateriaal geïmplementeerd kunnen worden. Deze concrete voorbeelden kunnen inspireren en helpen bij het maken van eigen keuzes. Daarnaast kunnen deze voorbeelden in de lerarenopleiding gebruikt worden bij opdrachten rondom de concept-contextbenadering en het concept-contextvenster.
Er wordt voor elk van de kwadranten een of meer ideaaltypisch lesmateriaalvoorbeeld gegeven zoals dat in een biologiemethode zou kunnen passen. Na een karakterisering van de vier kwadranten en de voor de vier lesmateriaalvoorbeelden gekozen vakinhoud geeft het begeleidende document een globale beschrijving van de bijbehorende lesmateriaalvoorbeelden en een toelichting op de gemaakte keuzes bij de ontwikkeling daarvan.
Gekozen is voor het onderwerp afweer. Dit geldt als een lastig thema, met name vanwege het immuunsysteem. De voorbeelden van lesmateriaal over afweer om de vier kwadranten te illustreren komen uit verschillende onderwijssectoren: havo, vwo en mbo. De conceptuele vakstructuur is echter voor al deze sectoren grotendeels hetzelfde, de verschillen tussen havo en vwo zijn gering, en ook hetgeen op het mbo aan de orde komt is vergelijkbaar.
Hier vindt u de link naar te downloaden document op SLO-repository.
Er wordt voor elk van de kwadranten een lesmateriaalvoorbeeld gegeven met zoveel mogelijk een vergelijkbare vakinhoud, context en didactische aanpak. Na een karakterisering van de vier kwadranten (paragraaf 2) en de voor de vier lesmateriaalvoorbeelden gekozen vakinhoud (paragraaf 3) volgt een globale beschrijving van de bijbehorende lesmateriaalvoorbeelden en een toelichting op de bij de ontwikkeling daarvan gemaakte keuzes (paragraaf 4).
Bij het ontwikkelen van elk van de vier lesmateriaalvoorbeelden is dezelfde vakinhoud (energieomzettingen) van tevoren vastgelegd in termen van een subdomein van de syllabus voor het centraal examen havo natuurkunde. Dat heeft als voordeel dat ze onderling goed te vergelijken zijn, en een beeld geven van hoe een onderwerp voor het centraal examen in elk van de kwadranten van het concept-contextvenster eruit kan zien. Een nadeel daarvan is echter dat de overeenkomsten tussen de vier lesmateriaalvoorbeelden mogelijk meer opvallen dan de verschillen.
De belangrijkste overweging bij de keuze van een onderwerp voor het centraal examen is echter om zichtbaar te maken dat ook voor zo’n onderwerp – met een gegeven eindterm en de bijbehorende specificaties – een uitwerking van de vier kwadranten van het concept-contextvenster mogelijk is.
De auteur van deze voorbeelden, Koos Kortland, plaatst de volgende kanttekening bij de speciaal ontwikkelde materialen:
De lesmateriaalvoorbeelden gaan waarschijnlijk zo hier en daar nogal ‘kort door de bocht’. De lees/leerteksten zijn (voor havo-leerlingen) mogelijk nog niet helder genoeg, het aantal opgaven per paragraaf is beperkt. Er is (nog) geen aandacht voor leerlingdenkbeelden en een daarop toegesneden begripsontwikkeling, er is (nog) geen sprake van het gebruik van computersimulaties en webfilms enzovoort. De lesmateriaalvoorbeelden moeten daarom gezien worden als niet meer dan een eerste aanzet, maar wel voldoende geschikt om een beeld te geven van de vier verschillende concept-contextbenaderingen.
Hier vindt u de link naar te downloaden document op SLO-repository.
Hier vindt u de link naar download van materialen op site van Thieme Meulenhoff.
Er wordt voor elk van de kwadranten een of meer ideaaltypisch lesmateriaalvoorbeeld gegeven zoals dat in een scheikundemethode zou kunnen passen. Na een karakterisering van de vier kwadranten en de voor de vier lesmateriaalvoorbeelden gekozen vakinhoud geeft het begeleidende document een globale beschrijving van de bijbehorende lesmateriaalvoorbeelden en een toelichting op de gemaakte keuzes bij de ontwikkeling daarvan.
Gekozen is voor het onderwerp ‘energie’. De voorbeelden van lesmateriaal over energie om de vier kwadranten te illustreren komen uit verschillende onderwijssectoren: havo, vwo en wo. De verschillen tussen havo en vwo zijn gering, hetgeen op het wo aan de orde komt is wel anders, maar toch kan dit materiaal het betreffende kwadrant (D) goed illustreren.
Hier vindt u de link naar te downloaden document op SLO-repository.
Naar artikel over Concept-contextvenster
Naar artikel over Het implementeren van contexten in onderwijsmateriaal
Naar artikel over Opdrachten over concept-context
