Dit boek beschrijft een praktische gereedschapskist voor leraren gebaseerd op bestaande onderwijskundige kennis.

Uit het voorwoord:

In dit boek wordt een praktische toolkit aangereikt waarmee je je onderwijsrepertoire van gedifferentieerd uitdagende lessen bijna eindeloos kan uitbreiden. Daarbij bouw je telkens stapsgewijs voort op wat je wil en al kan, zodat je in flow blijft en zowel controleverlies als verveling wordt voorkomen. Kenmerkend voor onze benadering is dat voor elke stapsgewijze vernieuwing telkens jouw bestaande lesonderdelen als uitgangspunt worden genomen. We laten zien dat je door omdraaien en selectief weglaten van bestaande lesonderdelen iedere les snel en eenvoudig gedifferentieerd uitdagend kunt maken.

In Deel 1 van dit boek wordt de toolkit geïntroduceerd en geïllustreerd met voorbeelden van verschillende schoolvakken en worden de diverse gebruiksmogelijkheden praktisch besproken. Daarbij wordt de toolkit ook telkens uitgebreid met nieuwe bouwstenen waardoor de gebruiksmogelijkheden toenemen. We laten tevens zien dat de toolkit niet alleen kan worden gebruikt voor het uitbreiden van je eigen onderwijsrepertoire, maar dat leerlingen de toolkit in het kader van meer gepersonaliseerd onderwijs ook kunnen gebruiken voor het uitbreiden van hun leerrepertoire.

In Deel 2 van dit boek worden de theoretische achtergronden van deze toolkit uiteengezet. Ons uitgangspunt daarbij is dat bij goed algemeen vormend onderwijs de drie hoekpunten van de didactische driehoek (inhoud, leerling en docent) op elkaar zijn afgestemd. Kort gezegd: in goed onderwijs verwerven leerlingen waardevolle inhouden, op een wijze die voortbouwt op wat een leerling wil en kan (leerbaar) en praktisch uitvoerbaar is voor de docent. We bespreken achtereenvolgens theorievorming over de vragen wat waardevolle inhouden zijn, wat leerbaar is voor leerlingen en wat praktisch is voor docenten. Tevens laten we zien hoe de toolkit bijdraagt aan het vormgeven van goed algemeen vormend onderwijs.

Tot slot bevat Deel 3 vakkaternen met daarin voorbeelden en uitwerkingen van de toolkit voor de volgende vakken uit het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs: taal, rekenen, wereldoriëntatie, moderne vreemde talen, Nederlands, Griekse en Latijnse taal en cultuur, filosofie, geschiedenis, algemene economie, management & organisatie, maatschappijleer, scheikunde, biologie, natuurkunde en wiskunde.

De drie delen kunnen onafhankelijk van elkaar worden gelezen waardoor je als lezer ook zelf kan kiezen waarmee je zou willen beginnen.

Met een perspectiefgerichte benadering van onderwijs worden kennis, vaardigheden en houding van leerlingen met elkaar verbonden.

Iedereen is het erover eens dat onderwijs leerlingen moet voorbereiden op de toekomst. Maar vanaf dit punt lopen de meningen behoorlijk uiteen. Dewey constateerde al honderd jaar geleden dat daarbij veelal twee vertrekpunten worden gekozen: de leerstof en de leerling.

Vertegenwoordigers van een leerstofgerichte benadering zijn van mening dat vakinhouden de kern zouden moeten vormen van een toekomstgericht curriculum. Vertegenwoordigers van een leerlinggerichte benadering beargumenteren echter dat juist algemene (vakoverstijgende) vaardigheden en houdingen centraal zouden moeten staan. Deze tegenstelling tussen leerstof- en leerlinggericht onderwijs is zo hardnekkig dat de geschiedenis van onderwijs op alle niveaus kan worden beschreven als een voortdurende pendelbeweging tussen deze twee posities.

Perspectiefgerichte benadering

In dit boek wordt een perspectiefgerichte benadering gepresenteerd waarmee de auteurs hopen deze eindeloze en vruchteloze pendelbeweging te beëindigen. Perspectieven verbinden namelijk kennis, vaardigheden en houdingen op een hoger niveau. Leerlingen die zijn ingeleid in perspectieven leren niet alleen biologie, geschiedenis, aardrijkskunde en wiskunde, maar leren ook biologisch, historisch, geografisch en wiskundig denken. Bovendien kan een perspectiefgericht curriculum zorgen voor minder overladenheid, meer samenhang binnen en tussen de vakken en een balans tussen kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming.

Het zal de lezer gaandeweg duidelijk worden dat een perspectiefgerichte benadering niet vraagt om een onderwijsrevolutie, maar al stapsgewijs kan worden gerealiseerd door relatief beperkte aanpassingen van het bestaande onderwijs. Deze onderwijsevolutie stelt docenten niet alleen beter in staat nieuwe waardevolle doelen te realiseren, maar kan er tevens voor zorgen dat de bestaande doelen van leerstof- en leerlinggerichte benaderingen beter en in samenhang kunnen worden gerealiseerd.

In deel 1 van dit boek wordt de perspectiefgerichte benadering beschreven en verantwoord. In deel 2 wordt deze benadering door vakdidactici voor een groot aantal schoolvakken concreet uitgewerkt.

Deze brochure biedt handvatten voor het ontwikkelen van uitdagende lessen. Je treft er verschillende begeleidingsvormen en praktisch gereedschap aan voor het aangaan van het vakdidactisch gesprek en voor verbetering van de vakdidactische kwaliteit van lessen.

In het eerste hoofdstuk staan de auteurs kort stil bij de vraag waarom we aandacht moeten besteden aan vakdidactische bekwaamheid. In hoofdstuk 2 beschrijven ze een aantal vormen van vakdidactische begeleiding. Zo kan de docent bijvoorbeeld leren van observaties van de les van de vakdidactisch begeleider of de vakdidactisch begeleider geeft feedback op de lesuitvoering van de docent. Ze laten zien dat er, naast deze twee gebruikelijke vormen van vakdidactische begeleiding, ook andere (en vaak productievere) begeleidingsvormen mogelijk zijn.

Daarna volgen drie hoofdstukken waarin ze achtereenvolgens drie typen vakdidactisch gereedschap beschrijven. Ze illustreren het gebruik van de ‘gereedschapskist’ aan de hand van de vakdidactische ontwikkeling van biologiedocent Ilse, die daarbij wordt ondersteund door een vakdidactisch begeleider.

Als je snel aan de slag wilt met de inhoud van deze brochure, lees dan hoofdstuk 2 en de casebeschrijvingen van Ilse in de kadertjes. Je kunt vervolgens zelf bepalen welke vakdidactische gereedschappen (hoofdstuk 3, 4 of 5) je achtereenvolgens nader bekijkt en/of uitprobeert.

Uitdagend gedifferentieerd vakonderwijs.

Wat is echt de moeite waard om te onderwijzen?

Vakdidactische begeleiding en samen opleiden