1 – Werk aan zelfredzaamheid voor iedereen: functionele gecijferdheid als basisvaardigheid

Het belangrijkste doel van het reken-wiskunde-onderwijs is om leerlingen en volwassenen zelfredzaam te maken in de steeds complexer wordende maatschappij. Rekenen-wiskunde is overal: werken met getallen, verhoudingen, uitvoering van metingen, lezen van grafieken, werken met data middels rekenapparaten en algoritmen (“Common European Numeracy Framework”, Hoogland, 2023, Meer info). Rekenen-wiskunde behoort tot de basisvaardigheden die je nodig hebt om je te kunnen redden in de maatschappij (“Blik op de basis”, Drijvers en Heemskerk, 2024). De nieuwe kerndoelen en de nieuwe examenprogramma’s geven deze centrale doelstelling een belangrijke stimulans, en we zijn blij met de huidige extra aandacht voor ‘gecijferdheid als basisvaardigheid’ (in po, vo en mbo). Het is zaak deze focus vast te houden voor de komende periode, naast een goede basis wat noodzakelijke rekenvaardigheden, in concrete ondersteuning voor leerling en docent, aandacht voor geschikt onderwijsmateriaal en professionalisering, en een solide monitoring.

Belangrijk bij deze kernboodschap is de verbinding tussen wiskunde en de wereld. Maak een verbinding tussen wat je leert bij wiskunde en wat je er vervolgens mee kunt in het handelen als burger en professional. Dit illustreren we met twee quotes:

“Rekenen-wiskunde is overal: in getallen, verhoudingen en algoritmen. Op prijskaartjes, op plattegronden en in diagrammen. Rekenen-wiskunde behoort tot de basisvaardigheden die je nodig hebt om je te kunnen redden in de maatschappij.“. Reflectiewijzer Rekenen-Wiskunde (Van Zanten, 2025).

“Gebruiken en begrijpen van wiskunde, waaronder rekenen, is belangrijk voor het functioneren in de samenleving, bij het uitoefenen van een beroep en voor het maken van keuzes in het persoonlijke leven. Om kansengelijkheid te bevorderen, is het nodig dat alle leerlingen een goede basis meekrijgen. Alle leerlingen moeten vlot en wendbaar leren rekenen en zich ontwikkelen tot gecijferde burgers.“. p.10 van SLO (2025): Definitieve conceptkerndoelen rekenen en wiskunde herziene versie.

verder lezen

• Buisman, M., Bollen, I., Jacobs, B., Huijts, T., Cornelisse, R., Van Guilik, N., Elshof, D. and Van Griensven, L. (2024). PIAAC 2023: Kernvaardigheden van volwassenen. Resultaten van de Nederlandse survey 2023 (PDF). Amstelveen: Kohnstamm Instituut.
• Drijvers, P. and Heemskerk, A. (2024). Blik op de basis. Een literatuurstudie naar basisvaardigheden rekenen-wiskunde (PDF) (pp. 26). Utrecht: Expertisepunt rekenen-wiskunde.
• Hoogland, K. (2023). The changing nature of basic skills in numeracy (PDF) Frontiers in Education, 8 doi:10.3389/feduc.2023.1293754.
• Levy, F. and Murnane, R. J. (2005). The new division in labor: how computers are creating the next job market (PDF). Princeton, NJ, USA: Princeton University Press.
• Meelissen, M., Valk, J. and Maassen, N. (2024). TIMSS-2023. Trends in leerlingprestaties in de exacte vakken in groep 6 van het basisonderwijs (PDF) (pp. 165). Enschede: Universiteit Twente.
• Van Zanten, M. and Oldengarm, S. (2025). Reflectiewijzer Rekenen-Wiskunde (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs (pp. 14): Inspectie van het onderwijs.
• Leerresultaten eind basisonderwijs, ELWIeR-info

2 – Het lerarentekort en de toenemende kansongelijkheid zijn de grootste uitdagingen voor het onderwijs. Zet de docent in zijn/haar kracht, en begin daarmee in een doelgerichte lerarenopleiding

Bij het huidige lerarentekort ligt het misschien voor de hand om naar digitale ondersteuning te grijpen (zet de kinderen achter de computer, en monitor hun vooruitgang), maar dit is geen effectieve maatregel voor alle lerenden. De zwakkere (en sterkere!) leerling wordt onvoldoende ondersteund en uitgedaagd, en juist de docent kan het verschil maken. Door de samenwerking met alle partijen (schoolbesturen, lerarenopleiding, nascholing, onderzoek) kan de docent beter ondersteund worden. En dat begint al op de lerarenpleiding met heldere vakinhoudelijke en vakdidactische aandacht.

We vervolgen met enkele citaten:
“Het onderwijs heeft al langere tijd te maken met lerarentekorten. Hierdoor ontstaat langdurig veel druk op scholen en komt het onderwijs in de knel. De werkdruk neemt toe en er zijn risico’s voor de kwaliteit van het onderwijs en de ontwikkelkansen van vooral sociaal kwetsbare leerlingen” p.4: Onderwijsraad (2023). Schaarste schuurt.

“Het tekort aan leraren is niet goed voor de onderwijskwaliteit. Uit diverse onderzoeken blijkt verder dat de sociale ongelijkheid in Nederland toeneemt (RVS 2020). Het onderwijs heeft in principe de taak om sociale verschillen te beperken maar blijkt daar steeds minder toe in staat“. p. 13: Rathenau Instituut (2022). Naar hoogwaardig digitaal onderwijs.

“De grootste stijging in rapportages van ervaren negatieve effecten van lerarentekorten door leraren is in Nederland“. Results from TALIS 2024. OECD, 2025.

verder lezen

• (2023). Schaarste schuurt. Een verkenning naar het omgaan met aanhoudende lerarentekorten (PDF) (pp. 31). Den Haag: Onderwijsraad.
• (2024). Peil.Rekenen-Wiskunde Einde (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs 2022-2023 (PDF) (pp. 136). Utrecht: Onderwijsinspectie.
• (2025). Results from TALIS 2024: The State of Teaching (PDF). Paris: OECD Publishing.
• Karstens, B. and Kool, L. (2022). Naar hoogwaardig digitaal onderwijs (pp. 155): Rathenau Instituut.

3 – Zorg er voor dat de onderwijsroutes van jongens en meisjes voor gelijke kansen zorgen

Diverse onderzoeken benadrukken de complexe factoren die bijdragen aan de genderkloof in STEM -onderwijs. Het blijft belangrijk hier expliciet aandacht aan te besteden als het gaat om vaardigheden en attitude in het gebied van rekenen-wiskunde, natuurwetenschappen en techniek (STEM). Onderzoek toont aan dat individuele, contextuele en institutionele factoren allemaal een rol spelen in deze kwestie. Blijf deze aandacht steunen, opdat we de hier opgelopen kansenongelijkheid kunnen wegnemen. Wij ondersteunen graag vanuit onderzoek en onze netwerken.

verder lezen

• ELWIeR publicaties over gender (en STEM)
• (2024). Support girls and women to pursue STEM subjects and careers. Advocacy brief (PDF) (pp. 8). Paris: Unesco.

Voor het gebied van het primair onderwijs (dus inclusief het gespecialiseerd onderwijs) geven we specifiek nog enkele kernboodschappen extra.

1S is onvoldoende gefundeerd en kan niet betrouwbaar worden gemeten (Waar moeten scholen aan voldoen?)

We hebben referentieniveaus (rekenen en taal) ingevoerd in het Nederlandse systeem, maar vooral de discussie rondom 1S (aan het eind van het basisonderwijs) veroorzaakt veel spraakverwarring en misvattingen.
Alleen al om deze reden is het onterecht om scholen daarop af te rekenen. Bovendien geldt altijd een statistische wet: als je veel steekproeven neemt uit een populatie (leerlingen in groep 8 van een basisschool; bijna 6000 scholen) krijg je wel een maat voor de scores in Nederland, maar blijft het heel belangrijk naar de spreiding te kijken, naar de verdeling van de scores, in plaats van naar ‘wel of niet 1F of 1S gehaald’.

Daarbij lijkt het er soms op dat er wordt gezocht naar een negatieve duiding, omdat het dan gelegitimeerd is om een nieuw plan te starten om de vermeende achterstanden in te lopen. Maar we moeten constateren: de rekenprestaties op de basisschool zijn de afgelopen vijftien jaar stabiel.

Dat is overigens geen argument om minder hard te werken aan de nascholing en opleiding van leerkrachten, maar eerder een extra stimulans om het onderwijs zo goed mogelijk in te richten, en dat vraagt iets (veel!) van de leerkracht.

lees verder

• Buijs, K. (2025). Leerresultaten einde basisonderwijs voor rekenen-wiskunde – Op weg naar ambities 2.0. Volgens Bartjens, Onderzoek en Ontwikkeling, 45(1). Zie bespreking op Elwier (sep. 2025)
• Buijs, K. (2024). Rekenprestaties in de afgelopen 15 jaar: is er een neerwaartse tendens? (PDF) Volgens Bartjens – ontwikkeling en onderzoek, 44(2). https://www.volgens-bartjens.nl/art/50-8233_Rekenprestaties-in-de-afgelopen-15-jaar-is-er-een-neerwaartse-tendens
• Prast, E. J., Hickendorff, M. and Van de Weijer-Bergsma, E. (2025). High-achieving students in mathematics: A heterogeneous group (PDF) Learning and Individual Differences, 119(April 2025) doi:10.1016/j.lindif.2025.102629.

De kwaliteit van de (pabo)opleiding is essentieel

Vernieuwingen in het pabocurriculum anno 2025 pakken nogal eens slecht uit voor het vak rekenen-wiskunde. Dit is op te maken uit een studie van Keijzer (2025).

Spreiding is minstens zo belangrijk als gemiddelde

De spreiding in de resultaten is belangrijker dan de gemiddelde score. TIMSS (groep 6) laat zien dat Nederland sterk is in procedurele opgaven maar moeite heeft met echte opgaven die betekenisvolle problemen geven. Het probleem bij rekenen-wiskunde zit óók aan de top.

lees verder

• Keijzer, R. (2025). Ontwikkeling studielast rekenen-wiskunde 2009-2025 (PDF) Volgens Bartjens – Ontwikkeling en Onderzoek, 45(1), 53–61.

PISA laat zien dat de spreiding groter is geworden en dus de kansongelijkheid toegenomen. Het probleem bij rekenen-wiskunde zit óók aan de top. De spreiding in de resultaten is daarom veel belangrijker dan de gemiddelde score.

Sommige leerlingen hebben meer tijd nodig om zich de belangrijkste onderdelen van de rekenen-wiskunde van de basisschool, zoals procenten, zich eigen te maken. Het is mooi dat Nederland ze die tijd gunt in het basis- en kaderonderwijs van het vmbo.

Bij het uitproberen van de nieuwe examens (havo/vwo en ook vmbo) is het belangrijk dat er voldoende tijd wordt genomen om het ‘beproeven’ zo goed mogelijk uit te voeren. De indruk bestaat dat eea te veel onder tijdsdruk wordt uitgevoerd en dat ondermijnt de kwaliteit.

En als laatste element willen we hier noemen dat het in het voortgezet onderwijs van groot belang is dat bij ‘basisvaardigheden’ er nadrukkelijk een verbinding wordt gemaakt tussen rekenen-wiskunde en ‘de andere vakken’ (zoals natuurkunde, scheikunde, biologie, maar ook economie, aardrijkskunde, etc.), en met digitale geletterdheid en burgerschap.

lees verder

• Hooyman, K. and Jonker, V. (2022). Vakoverstijgend rekenen. Een wereld van verschil (PDF) Euclides, 98(2).
• Kordes, J., Bolsinova, M., Limpens, G. and Stolwijk, R. (2013). Resultaten PISA-2012. Praktische kennis en vaardigheden van 15-jarigen (PDF). Arnhem: Cito.
• Meelissen, M., Maassen, N., Gubbels, J., van Langen, A., Valk, J., Dood, C., Derks, I., In ’t Zandt, M. and Wolbers, M. (2023). Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht (PDF). Enschede: University of Twente.

Mbo-studenten scoren internationaal erg goed (PIAAC) dus dat is belangrijke feedback voor alle docenten werkzaam in VE en MBO.

Daarbij is het goed te weten dat we in Nederland de opleidingseisen voor alle betrokken docenten bij rekenen in het mbo beter inzichtelijk maken, en samen met ROC’s en hogescholen de docenten hierin ondersteunen.

Vooral in de sector volwasseneducatie laten we de betrokken docenten (en vrijwilligers) nog wel eens in de kou staan. De ondersteuning is te versnipperd en er wordt te weinig aandacht besteed aan gecijferdheid: de reken-wiskundige vaardigheden die nodig zijn voor het dagelijks leven en alle beroepen.

lees verder

• Boels, L., Boels, A., Alberto, R., Hoogland, K., Boels, L., Boels, A., Alberto, R. and Hoogland, K. (2025–03–10). Citizens’ data-ing with contemporary data in their daily life (PDF) ZDM – Mathematics Education 2025 57:1, 57(1) doi:10.1007/s11858-025-01665-4.
• Buisman, M., Bollen, I., Jacobs, B., Huijts, T., Cornelisse, R., Van Guilik, N., Elshof, D. and Van Griensven, L. (2024). PIAAC 2023: Kernvaardigheden van volwassenen. Resultaten van de Nederlandse survey 2023 (PDF). Amstelveen: Kohnstamm Instituut.
• De Greef, M. and De Haan, M. (2024). De staat van de Nederlandse volwasseneneducatie 2024 (PDF) (pp. 43). Brussel: Vrije Universiteit.

• (2023). Schaarste schuurt. Een verkenning naar het omgaan met aanhoudende lerarentekorten (PDF) (pp. 31). Den Haag: Onderwijsraad.
• (2024). Peil.Rekenen-Wiskunde Einde (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs 2022-2023 (PDF) (pp. 136). Utrecht: Onderwijsinspectie.
• (2025). Terugblik normering doorstroomtoetsen 2024 (pp. 22): CvTE.
• (2025). Definitieve conceptkerndoelen voor rekenen en wiskunde herziene versie 2025 (PDF). Amersfoort: SLO.
• (2025). Results from TALIS 2024: The State of Teaching (PDF). Paris: OECD Publishing.
• Arega, N. T. and Hunde, T. S. (2025). Constructivist instructional approaches: A systematic review of evaluation-based evidence for effectiveness (PDF) Review of Education, 13(1) doi:10.1002/rev3.70040.
• Boels, L., Boels, A., Alberto, R., Hoogland, K., Boels, L., Boels, A., Alberto, R. and Hoogland, K. (2025–03–10). Citizens’ data-ing with contemporary data in their daily life (PDF) ZDM – Mathematics Education 2025 57:1, 57(1) doi:10.1007/s11858-025-01665-4.
• Buijs, K. (2024). Rekenprestaties in de afgelopen 15 jaar: is er een neerwaartse tendens? (PDF) Volgens Bartjens – ontwikkeling en onderzoek, 44(2).
• Buijs, K. (2025). Leerresultaten einde basisonderwijs voor rekenen-wiskunde – Op weg naar ambities 2.0 Volgens Bartjens, Onderzoek en Ontwikkeling, 45(1).
• Buisman, M., Bollen, I., Jacobs, B., Huijts, T., Cornelisse, R., Van Guilik, N., Elshof, D. and Van Griensven, L. (2024). PIAAC 2023: Kernvaardigheden van volwassenen. Resultaten van de Nederlandse survey 2023 (PDF). Amstelveen: Kohnstamm Instituut.
• De Greef, M. and De Haan, M. (2024). De staat van de Nederlandse volwasseneneducatie 2024 (PDF) (pp. 43). Brussel: Vrije Universiteit.
• Drijvers, P. and Heemskerk, A. (2024). Blik op de basis. Een literatuurstudie naar basisvaardigheden rekenen-wiskunde (PDF) (pp. 26). Utrecht: Expertisepunt rekenen-wiskunde.
• Ellerton, P., Leibovitch, Y. and Brown, D. (2025–01–01). Critical thinking (PDF) Teaching Middle Years doi:10.4324/9781003458586-19.
• Guilmois, C., Rohmer, T. and Popa-Roch, M. (2025). Learning basic mathematic skills in primary school: testing the effectiveness of socio-constructivist and explicit instruction (PDF) School Effectiveness and School Improvement, 1–27 doi:10.1080/09243453.2025.2536485.
• Hoogland, K. (2023). The changing nature of basic skills in numeracy (PDF) Frontiers in Education, 8 doi:10.3389/feduc.2023.1293754.
• Hooyman, K. and Jonker, V. (2022). Vakoverstijgend rekenen. Een wereld van verschil (PDF) Euclides, 98(2).
• Karstens, B. and Kool, L. (2022). Naar hoogwaardig digitaal onderwijs (pp. 155): Rathenau Instituut.
• Keijzer, R. (2025). Ontwikkeling studielast rekenen-wiskunde 2009-2025 (PDF) Volgens Bartjens – Ontwikkeling en Onderzoek, 45(1), 53–61.
• Keijzer, R., Embrechts, A., Hotze, A., Jonker, V., Bakker, M., Boels, L. and Van der Zee, S. (2025). Primary STEM education in the Netherlands (PDF). In S. Earle, C. Preston, H. Georgiou and A. Fitzgerald (Eds.), Primary Science Learning for Children, Teachers and Communities. Stories of Practice and Possibility for Science Educators (pp. 135–151): Springer.
• Klapwijk, R. and Zhu, C. (2025). Spatial Reasoning in Explorative, Creative, and Playful Science and Design Learning (PDF). In S. Earle, C. Preston, H. Georgiou and A. Fitzgerald (Eds.), Primary Science Learning for Children, Teachers and Communities. Stories of Practice and Possibility for Science Educators (pp. 53–74): Springer.
• Knutson, H. and Kullberg, A. (2025). Teachers’ perceptions of educationally significant vocational mathematics knowing, CERME 14, Italy, Thematic Working Group “Mathematics Education for Work, Society and Personal Development”. Bolzano, Italy.
• Kordes, J., Bolsinova, M., Limpens, G. and Stolwijk, R. (2013). Resultaten PISA-2012. Praktische kennis en vaardigheden van 15-jarigen (PDF). Arnhem: Cito.
• Levy, F. and Murnane, R. J. (2005). The new division in labor: how computers are creating the next job market (PDF). Princeton, NJ, USA: Princeton University Press.
• Meelissen, M., Valk, J. and Maassen, N. (2024). TIMSS-2023. Trends in leerlingprestaties in de exacte vakken in groep 6 van het basisonderwijs (PDF) (pp. 165). Enschede: Universiteit Twente.
• Meijer, J., Buisman, M., Christoffels, I., Groot, A., Jonker, V., Kuijper, S. and Wijers, M. (2018). De rekentoetsen voor leerlingen met ernstige rekenproblemen (ER) (PDF). Amsterdam: Kohnstamm Instituut/ECBO/Universiteit Utrecht.
• Oomens, M., Essen, A. and Kessels, I. (2025). Audit CvTE-beoordelingsproces van doorstroom- en LVS-toetsen (PDF) (pp. 48).
• Prast, E. J., Hickendorff, M. and Van de Weijer-Bergsma, E. (2025). High-achieving students in mathematics: A heterogeneous group (PDF) Learning and Individual Differences, 119(April 2025) doi:10.1016/j.lindif.2025.102629.
• Van Groenestijn, M. and De Jonge, J. (2009). Ontwikkeling van het protocol ERWD (PDF). In M. Van Zanten (Ed.), Panama Cursusboek 27 – Leren van evalueren – de lerende in beeld bij reken-wiskundeonderwijs – (Vol. 27, pp. 75–82). Utrecht: Panama/ Freudenthal Instituut, Universiteit Utrecht.
• Van Zanten, M. (2021). Reflectiewijzer Peil.Rekenen-Wiskunde (PDF). Utrecht: Onderwijsinspectie.
• Van Zanten, M. and Oldengarm, S. (2025). Reflectiewijzer Rekenen-Wiskunde (speciaal) basisonderwijs en speciaal onderwijs (pp. 14): Inspectie van het onderwijs.
• Wei, H. (2025). Hands-on: a digital-embodied path to functional thinking (PDF), Faculty of Science. Utrecht: Utrecht University.