Veel scholen zijn al gestart met onderwijs aan getalenteerde leerlingen. In de onderbouw gaat het dan vaak om brede programma’s die zich niet tot de bètavakken beperken. Dat geeft breed geïnteresseerde leerlingen de gelegenheid te verkennen een voorkeur voor vakken te ontwikkelen, die tot uiting kan komen in hun profielkeuze.

Zie bijvoorbeeld ‘Atheneum-plus’ van College de Heemlanden in Houten

Of vwo-bèta van scholengemeenschap de Amersfoortse Berg
Zie ook de diapresentatie van de Amersfoortse Berg.

Bekijk de video’s over plusklassen in twee scholen op Leraar24:

Hoogbegaafdheid – VWO-plusklas

Durven Delen Doen: vwo-Xtra

Veel Nederlandse universiteiten hebben programma’s die zich op getalenteerde leerlingen richten. Zij bieden deze leerlingen onderwijs aan de universiteit over onderwerpen die niet in het vwo-curriculum staan. De omvang kan variëren van een project van enkele dagen (zie bijvoorbeeld JuniorTUDelft ) tot een programma dat één middag per week omvat (Pre-University College Universiteit Leiden en Pre-University College Technische Universiteit Eindhoven).
Het meest omvattend is het programma van het Junior College Utrecht (JCU).

Het Junior College Utrecht voor bètagetalenteerde leerlingen 5/6vwo
Het programma van het JCU omvat twee weekdagen in 5 en 6-vwo, waarin het basiscurriculum van de bètavakken versneld en uitdagend wordt gegeven. Zo ontstaat ruimte voor allerlei verdiepende en verrijkende onderwerpen. Een belangrijk leereffect van dit programma is volgens oud-leerlingen de academische studiehouding die zij in hun JCU-tijd hebben ontwikkeld.

• Webisite: Valk, T. van der, & S. Tromp (2007a). Gemotiveerde leerlingen méér uitdagen. NVOX 32(2), 84-86
• Website: Valk, T. van der, Berg, E. van den, & Eijkelhof, H. (2007). Junior College Utrecht: Uitdagende getalenteerde middelbare scholieren aan de wetenschap te bestuderen . School Science Review, 88 (325), 63-71.

Het JCU wil ook een werkplaats voor vernieuwing van het bètaonderwijs in vwo-bovenbouw zijn. Daarom heeft het naast het leerlingenprogramma ook een docentenprogramma. Daarin heeft het een aantal nlt- en wiskunde-D modules ontwikkeld, evenals keuzeopdrachten voor de monovakken.

Module Bewegende Aarde op het Junior College Utrecht

• Website: Valk, T van der, & S. Tromp (2007).JCU: een werkplaats voor inhoudelijke vernieuwing van bèta-onderwijs. NVOX 32(3), 142-145.
• Website: Valk, T. van der (2009). Naar samenhang in een nlt-curriculum. NVOX 34(6), 266-268.

Het JCU levert tevreden, ‘empowerde’ leerlingen af met gemiddeld hoge examencijfers voor de bètavakken.

• Website: Valk, A.E. van der, Grunefeld, H., & Pilot, A. (2011). Empowerment en leerresultaten bij getalenteerde bètaleerlingen in een verrijkte onderwijsleeromgeving. Pedagogische Studiën 88(2), pp. 73-89, april 2011

Young Economic Students
De Universiteit Utrecht biedt ook het programma Young Economic Students (YES) aan, dat zich op getalenteerde leerlingen van het profiel Economie en Maatschappij richt.

Bètagetalenteerde leerlingen willen meer uitdaging in de les. De docent kan daaraan tegemoet komen door de leerlingen versneld door een hoofdstuk te laten gaan en aan het einde van een lessenserie een keuzeopdracht te geven. Die zijn er in drie smaken: verrijkend, verdiepend en herhalend. Voorbeelden van zulke opdrachten voor de vakken wis-, natuur-, scheikunde en biologie zijn te vinden op de site www.bètadifferentiatie.nl.

Hoe je in de klas gedifferentieerd kunt werken met behulp van keuzeopdrachten staat beschreven in het volgende artikel.

• Website: S.Tromp (2010). Ruimte voor verschil: een model voor differentiatie in het vwo. In: Sprint Innovatief 2009. 15 voorbeelden van innovatieve samenwerking in de bètaketen. Den Haag: Platform Bèta Techniek.
• Website: Bij deze opdrachten is informatie te vinden over de achterliggende didactiek van differentiatie.

Een belangrijk onderdeel van de didactiek is de begeleiding die de leraar geeft bij het werken aan de keuzeopdrachten in de klas. Zie het volgende artikel:

• Website: Dijk, V. van, Velden, J. van, Meijer, F., & Valk, T. van der, (2010).Tegemoet komen aan verschillen in de klas: keuzeopdrachten bij natuurkunde als voorbeeld. NVOX 35(7), 308 – 310.

Om ervoor te zorgen dat de leerlingen niet het gevoel krijgen dat ze alleen ‘zoet gehouden worden’ met extra opdrachten, moeten ze feedback van de docent en van klasgenoten krijgen. Het maken van een product, als resultaat van de opdracht (bijvoorbeeld een poster of een powerpoint presentatie) geeft gelegenheid hun resultaten te tonen en daar feedback op te krijgen. Dat staat beschreven in het volgende artikel

• Website: Teeuw, F., Landa, I. & Valk, T. van der, (2011). Differentiatie en leerlingfeedback. Keuzeopdrachten bij scheikunde als voorbeeld. NVOX 36(1), 6 – 8.

Diverse universiteiten organiseren masterclasses over bètaonderwerpen voor bètagetalenteerde leerlingen.

Zie www.uu.nl/faculty/science/NL/vwo voor masterclasses voor vwo-leerlingen aan de Universiteit Utrecht.
Daar vind je ook de link naar de summerschool ‘science for secondary school students’.

• Website: Ook andere universiteiten organiseren masterclasses, bijvoorbeeld in Groningen.

Enkele universiteiten geven bètagetalenteerde leerlingen de mogelijkheid om in contact te komen met het bètaonderwijs op de universiteit door hen nlt-modules op de universiteit te laten volgen.

• Website: BètaPlus is een programma van de Universiteit Utrecht.
• Website: Voor NLT is er een programma van de Radboud Universiteit Nijmegen

Onderstaand filmpje laat zien hoe BètaPlus onderwijs verloopt en wat de leerlingen en docenten ervan vonden:

Het gaat over de module Complexe Stromen.

Het volgende artikel beschrijft hoe het volgen van een nlt-module in het BètaPlus programma leerlingen en docenten bevallen is.

• Website: Panday, V., Terwee, R., & Valk, T. van der, 2009. Nlt-modules volgen in een academische omgeving. NVOX 34(7), 312 – 313.

Veel universiteiten bieden leerlingen de mogelijkheid hun profielwerkstuk (gedeeltelijk) op de universiteit te doen. Deze mogelijkheid is in het bijzonder geschikt voor bètagetalenteerde leerlingen omdat zij dieper kunnen gaan dan op school mogelijk is. Zie bijvoorbeeld de website van het BètaSteunpunt Utrecht.
En de website van universiteiten, zoals die van de Universiteit Utrecht.

Een overzicht voor begeleiding van profielwerkstukken door universiteiten is er voor natuurkunde en aardwetenschappen.

De watersector biedt leerlingen de mogelijkheid het profielwerkstuk te doen bij een bedrijf of maatschappelijke organisatie. Voor Dat biedt een extra uitdaging, die interessant kan zijn voor getalenteerde leerlingen. Zie:www.ikonderzoekwater.nl.

Het volgende artikel beschrijft ervaringen vanuit dit project.

• Website: Lefeber, B., van Ledden, WH & Tromp, S., 2010. Ikonderzoekwater.nl: profielwerkstukken in het water . NVOX 35 (7), 311-313.

Meedoen aan olympiades is bij uitstek een manier voor bovenbouw leerlingen om een uitdaging aan te gaan. Hieronder een lijstje met websites van de bestaande olympiades:

• Wiskunde olympiade en varianten zoals de A-lympiade (voor wiskunde A leerlingen).
• Natuurkunde olympiade
• Scheikunde olympiade
• biologie olympiade
• Sterrenkunde olympiade
• Olympics Informatica
• Voor alle VO-klassen is er een informaticawedstrijd
• Voor leerlingen tot 16 jaar is er de European Union Science Olympiad (EUSO)