Samenhang tussen natuurwetenschappen en techniek: Implicaties voor de lerarenopleiding techniek
Door: Gerald van Dijk (Hogeschool Utrecht) en Peter Hantson (Arteveldehogeschool)

De nieuwe kennisbasis voor de onderbouw beschrijft de leerinhouden meer gedetailleerd dan voorheen. In deze werkgroep bestuderen we de nieuwe kennisbasis en bespreken we welke implicaties die heeft voor de lerarenopleiding techniek.
De werkgroep is tevens bedoeld om het netwerk van lerarenopleiders techniek te versterken.

Deze werkgroep is exclusief voor lerarenopleiders techniek.

Een lijn van kennisbasis naar examen natuurkunde
Door: Ad Mooldijk en Marjolein Vollebregt (Freudenthal Instituut voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen)

In deze werkgroep starten we met een onderdeel van de kennisbasis natuurwetenschappen en technologie (voor de onderbouw VO) en een onderdeel uit domein A van het examenprogramma natuurkunde (voor de bovenbouw VO). Hiermee proberen we gezamenlijk een leerlijn op te zetten, waarin de samenhang/samenwerking met andere vakken dan natuurkunde voldoende aandacht krijgt.
Daarna pakken we dit op als opleiders en denken we na over de vraag hoe je in beperkte tijd lio’s op zodanige wijze hiermee laat werken, dat zij de samenhang ervaren en ook handvatten krijgen om daar op hun school mee aan de slag te gaan.
Aan de vraag hoe je dit dan toetst, komen we waarschijnlijk niet meer toe.

Samen scheikundedocenten opleiden voor het voortgezet onderwijs
Door: Fer Coenders (ELAN, Universiteit Twente)

Eigenlijk is het gek dat we van eerste- en tweedegraads docenten in het werkveld verwachten dat er samengewerkt wordt, terwijl er binnen de eerste- en tweedegraads lerarenopleidingen nauwelijks samenwerking plaatsvindt. Dus de hoogste tijd om daarmee te beginnen.

Tijdens de workshop wordt er tijd gereserveerd om afspraken te maken over toekomstige samenwerking tussen scheikunde opleiders van hogescholen en universiteiten (bv. twee keer per jaar, vaste tijdstippen en gelegenheden). Daarna kan de verdere agenda vastgesteld worden. Mogelijke inhoudelijke punten zijn:

• Het opleiden van docenten in het tweedegraads gebied
• Gevolgen van het nieuwe VO examenprogramma voor het opleiden van scheikundedocenten (context-concept chemie; computer, tablets, smartphones in het scheikundeonderwijs; leren onderzoeken en ontwerpen; moderne ontwikkelingen in het curriculum; samenwerkende leerlingen)
• Samenwerking bij onderzoek (docenten en studenten)
• Recente ontwikkelingen (bv. de kennisbasis scheikunde Hbo + toetsing; bedrijfsstages voor docenten, enz.)

Kortom, aan bespreekpunten geen gebrek!

Biologie lerarenopleider, wat doen we met de kennistoets?
Door: Jeroen den Hertog (Hogeschool Utrecht), Teresa Dias Pedro Gomes (Hogeschool Windesheim) en Hein Dirks (Hogeschool van Amsterdam)

“Wie oude kennis koestert en voortdurend nieuwe vergaart, mag een leraar van anderen zijn.” Confucius Chinees filosoof 551v.C. – 479v.C.
De kennisbasistoets voor Tweede Graad Docenten Biologie is geen oude kennis in nieuwe zakken…

Met enkele voorbeeldvragen als startpunt geven de ontwerpers en beheerders van de landelijke kennisbasistoets Biologie een doorkijkje naar hun werk. Vervolgens bediscussiëren we de verschillende manieren om onze studenten voor te bereiden op deze nieuwe vorm van kennisbasistoetsing. Wij zijn competente opleidingsinstituten die “in een niet aflatende stroom” schoolvakbekwame, startbekwame docenten weten af te leveren en het is van groot belang dit de buitenwereld te laten zien. De eerste afname is in september…
Belangrijk dus voor alle opleiders.

Samenhang en identiteit van de vakken in de Tweede Fase
Door: Maarten Pieters (SLO)

Wat kan, mag en moet er in de Tweede Fase als het om samenhang tussen de bètavakken gaat? In deze werkgroep bekijken we een studie naar deze vraag, door de vernieuwingscommissies voor de natuurwetenschappelijke vakken. Wat kunnen we eruit overnemen in de lerarenopleiding, als oefening voor studenten of om onze eigen programma’s af te stemmen? We zullen in de werkgroep ook ervaringen uit het zogeheten Multipilotproject betrekken, waarin scholen voor twee of meer vakvernieuwingen aan de pilot deelnamen.

Over deze studies:
• De vernieuwingscommissies hebben met steun van onderzoekers en wetenschapsfilosofen uit de bètavakken gemeenschappelijkheid en eigenheid van de natuurwetenschappelijke disciplines in kaart gebracht in kernconcepten, denk- & werkwijzen en thema’s. Het overzicht is vervolgens per schoolvak uitgewerkt, zodat aanknopingspunten én eigenheid van de vakken zichtbaar werden. De programma’s zijn twee aan twee met elkaar vergeleken om voorbeelden van samenhang rond de thema’s, denk- & werkwijzen en kernconcepten te laten zien. Lees ook de publicatie Samenhang in het natuurwetenschappelijk onderwijs voor havo en vwo

• Het Multipilotproject onderzocht de condities waaronder afstemming tussen vakken tot stand kon komen. De rol van de schoolleiding en de mogelijkheden in de roosters blijken minstens zo belangrijk als de beschikbaarheid van uitgewerkte leerplanvoorbeelden. Lees ook het verslag van het multipilotproject

Wat heeft biologie, natuurkunde of scheikunde te maken met de afstudeerrichting Beroepsonderwijs?
Door: Marco Mazereeuw en Dirk Penninga (NHL Hogeschool)

Studenten van de tweedegraads lerarenopleidingen die in 2013 zijn gestart, kiezen voor hun vierde jaar voor een afstudeerrichting ‘algemeen vormend onderwijs’ (avo) of ‘beroepsonderwijs’ ((v)mbo). Hoe vakdidactiek biologie, natuurkunde of scheikunde in een afstudeerrichting avo vorm moet krijgen, is bij de meeste lerarenopleidingen wel bekend. Maar hoe studenten van de afstudeerrichting (v)mbo vakdidactisch voorbereid kunnen worden, is waarschijnlijk minder bekend.

In deze workshop worden enkele randvoorwaarden van de afstudeerrichting beroepsonderwijs besproken. Ook krijgt u uitleg over manieren waarop NHL Hogeschool haar studenten biologie, natuurkunde en scheikunde kennis laat maken met relevante beroepen op (v)mbo-niveau. Vervolgens bespreken we, aan de hand van een voorbeeld, hoe biologieonderwijs op een (v)mbo aan kan sluiten bij de beroepsgerichte vakken. Tijdens de bijeenkomst krijgt u de gelegenheid om de eerste ideeën voor leerplanonderdelen van uw eigen lerarenopleiding te beschrijven en bediscussiëren.

Differentiatie en excellentie: Een onmisbaar onderwerp in de lerarenopleiding
Door: Ton van der Valk (FIsme en Junior College Utrecht)

Het bevorderen van excellentie is een hot topic in het Nederlandse onderwijs. Veel scholen zijn bezig met het opzetten van talent-trajecten waarin leerlingen die meer willen en kunnen dan de standaard curricula in de vakken hen bieden, de mogelijkheid krijgen hun talenten te ontplooien. Maar hoe leiden we onze lio’s op om een bijdrage te leveren aan het onderwijs in deze talent-trajecten?

In deze werkgroep ga je aan de slag met deze vraag. Daarbij zal gebruik gemaakt worden van good practices uit JCU-scholen, die verzameld zijn in het boekje ‘Excellentie en differentiatie’ dat zal verschijnen bij School aan Zet. Je kunt rekenen op een gedifferentieerde werkgroep waarin je actief aan het werk gezet wordt.

Onderzoekend leren in beroepscontexten
Door: Michiel Doorman (Freudenthal Instituut voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen)

Je hebt graag leerlingen die nadenken en kritisch zijn. Je hebt ook graag leerlingen die zien waar de kennis en vaardigheden die ze op school leren in de echte wereld worden gebruikt. Die echte wereld bestaat uit dagelijks leven, vervolgopleidingen en beroepen. In het project MaSciL (Mathematics and Science for Life) ontwikkelen we lesmateriaal voor onderzoekend leren in beroepscontexten. Bovendien analyseren we aan welke criteria dergelijk lesmateriaal voldoet. Hierbij interpreteren we ‘lesmateriaal’ als al het materiaal dat een docent tot zijn beschikking heeft om lessen vorm te geven, dus niet alleen de opdrachten die je leerlingen voorlegt.

In deze werkgroep geven we enkele voorbeelden en de onderliggende criteria. U kunt de materialen zelf uitproberen en eventueel aanpassen voor gebruik in de opleiding. We zullen daarbij discussiëren over het nut van en de mogelijkheden voor het leggen van een verbinding tussen schoolvakken en het voorbereiden van leerlingen op beroepen.

Bedrijfsstages als onderdeel van de lerarenopleiding
Door: Sebastiaan Smit (Jet-Net)

Jet-Net (Jongeren en Technologie Netwerk Nederland) wil met bedrijfsstages toekomstige docenten in staat stellen om een betere verbinding te leggen tussen het vak en de beroepspraktijk. De bedrijfsstages zullen opgenomen worden als onderdeel in de lerarenopleidingen: voor de eerstegraads lerarenopleidingen aan de niet-technische universiteiten en voor de tweedegraads lerarenopleidingen voor alle bètavakken. Bij de stages zal verbinding gelegd worden met de Topsectoren. De bedrijfsstages als onderdeel van de lerarenopleiding zijn op dit moment in de ontwikkelfase. Reken daarom op een interactieve workshop waarbij het bedrijfsleven ook aanwezig is.

‘Crosscutting concepts’ in de lerarenopleiding
Door: Harrie Eijkelhof (Freudenthal Instituut voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen)

In Nederland wordt onderwijs in de bètavakken veelal vakspecifiek aangeboden. Dat heeft voordelen, maar een nadeel is dat leerlingen weinig zicht krijgen op de samenhang tussen de bètadisciplines.
Eén van de mogelijkheden om leerlingen meer zicht te geven op samenhang tussen bètavakken, is om aandacht te besteden aan denkwijzen die karakteristiek zijn voor de gehele bètawetenschappen. In de nieuwe Amerikaanse standaarden voor het science onderwijs worden dit crosscutting concepts genoemd. In de kennisbasis voor de onderbouw VO vinden we negen van deze karakteristieke denkwijzen, toegepast op de gebieden natuurkunde, biologie, scheikunde, techniek en fysische geografie. Uiteraard kunnen crosscutting concepts met meer diepgang aan de orde komen in de bovenbouw van havo en vwo.

In de werkgroep worden crosscutting concepts toegelicht aan de hand van omschrijvingen en voorbeelden. We zullen discussiëren over mogelijkheden om meer aandacht aan crosscutting concepts te besteden in de lerarenopleiding. Ervaringen van opleiders op dit gebied zijn zeer welkom.

(Moleculair) Mechanistisch Redeneren als gemeenschappelijke denkwijze in de bètavakken
Door: Marc van Mil (UMC Utrecht)

‘Mechanistisch redeneren’ betekent dat je kennis van het gedrag, de ordening en interacties van de onderdelen gebruikt om te begrijpen hoe het geheel werkt. Een concreet voorbeeld is het bestuderen van de werking van een mechanistische klok, maar ook bij onderwijs over moleculen en atomen blijkt mechanistisch redeneren een basaal denkgereedschap te zijn.

Deze workshop probeert inzicht te geven in het feit dat we in alle bètavakken een beroep doen op deze manier van denken als we leerlingen over het ‘gedrag’ van moleculen en atomen laten nadenken. We laten zien dat veel van de visuele modellen van moleculaire processen (plaatjes en filmpjes) mechanistische modellen zijn. De deelnemers gaan aan de slag met het interpreteren van verschillende plaatjes en schema’s uit de natuurkunde-, scheikunde- en biologieboeken en proberen daarbij expliciet te maken welke denkstappen ze van leerlingen verwachten. Dit levert naast concrete lesideeën ook inzicht op in het type vragen dat docenten kunnen stellen om deze manier van redeneren bij hun leerlingen te stimuleren.

Didactiek rondom practicumverslagen: Inhouden, materialen en werkvormen voor de lerarenopleidingen
Door: Gerald van Dijk (Hogeschool Utrecht)

In practicumverslagen komen veel aspecten van vaktaal samen. Ze vormen daarom een geschikt object om taalontwikkelend onderwijs vorm te geven. In deze werkgroep maakt u kennis met activiteiten en materialen in cursussen vakdidactiek en vak aan de lerarenopleiding. De activiteiten hebben tot doel om studenten in staat te stellen om taalontwikkelend te werken met hun leerlingen, rond het schrijven van practicumverslagen. U beoordeelt tijdens de werkgroep de activiteiten en materialen op bruikbaarheid voor uw opleidingspraktijk.

Actuele ontwikkelingen in het bètaonderwijs in de opleiding, ondersteund door SLO?
Door: Herman Schalk en Maarten Pieters (SLO)

Hoe komen actuele ontwikkelingen in het bètaonderwijs tot uitdrukking in de opleiding van leraren? Aan welke ondersteuning zouden lerarenopleiders daarbij behoefte hebben? Deze vragen vormen de aanleiding voor een SLO-project in het kader van de ondersteuning van de vakvernieuwingen in het bètaonderwijs. SLO is al betrokken bij de vakvernieuwingen via syllabuscommissies, handreikingen, conferenties en andere activiteiten. Die zijn hoofdzakelijk gericht op de programma’s voor en ondersteuning van scholen en leraren. In 2014 heeft SLO mogelijkheden om gerichte activiteiten te ondernemen voor lerarenopleiders, aansluitend bij de expertise die dit nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling in huis heeft.

Via een vragenlijst zijn de wensen, behoeften en ideeën m.b.t. SLO-ondersteuning bij lerarenopleiders gepeild. In de workshop worden de resultaten daarvan besproken en proberen we tot prioriteiten te komen.

Bètaberoepen in de les
Door: Ivo Garritsen (Hogeschool Utrecht)

‘Bètaberoepen in de les’ is een effectieve manier om leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs een brede beroepsoriëntatie te geven (Hamer, 2012). Door korte, bij de lesstof aansluitende opdrachten, maken leerlingen gedurende het hele jaar kennis met beroepen waarbij uw vak een belangrijke rol speelt.

In deze workshop maakt u kennis met de achterliggende ideeën en krijgt u voorbeelden van de uitvoering in het voortgezet onderwijs en de lerarenopleidingen. U gaat zelf aan de slag met het ontwerpen van beroepsgeoriënteerde opdrachten. Kernbegrippen zijn hierbij: activerende didactiek, concept-context, bètaberoepen.

Hamer, R. (2012). Bètaberoepen in de les: De invloed van de koppeling van lesstof aan beroepen en beroepspraktijk op de perceptie van en de keuze voor exacte vakken. Utrecht: Hogeschool Utrecht / Platform BètaTechniek

NLT als motor voor interdisciplinaire aanpak natuurkunde, scheikunde en biologie op De Nieuwste School
Door: Martin Vos (De Nieuwste School)

Op De Nieuwste School in Tilburg hebben alle N-stroom leerlingen NLT als verplicht vak. Binnen NLT worden contexten aangeboden waarbinnen leerlingen hun eigen leervragen formuleren en deze onderzoeken. Bij de mono-vakken worden de concepten die bij NLT aan bod komen besproken en uitgediept. Door deze aanpak zijn de curricula van natuurkunde, scheikunde en biologie vergaand op elkaar afgestemd.

Tijdens de workshop zal de manier van werken op De Nieuwste School worden toegelicht om vervolgens in groepen de voor- en nadelen van de gekozen aanpak te bespreken. Uitgangspunt hierbij is de vraag wat je al dan niet zou willen op je eigen school. De workshop wordt afgesloten met een plenaire discussie rondom een aantal issues waartegen we op De Nieuwste School aanlopen. Jullie ideeën en meningen over hoe we onze manier van werken verder kunnen ontwikkelen worden erg op prijs gesteld.