Genetica in beweging, de moeite waard om te leren
De kern van het boek Genetica in beweging, de moeite waard om te leren (NVON reeks nr. 9) is suggesties voor activiteiten die leerlingen in vmbo, havo, en vwo motiveren en die tegemoet komen aan preconcepties en leermoeilijkheden in de mendelse, moleculaire en populatiegenetica. Het boek geeft daarnaast in vogelvlucht informatie over geschiedenis van de genetica, genetica in examens, leermoeilijkheden, de ontwikkelingen in het genoombeeld en een beschrijving van de contexten waarin genetische kennis een belangrijke rol speelt. Het boek is ook bruikbaar voor ANW, NLT en andere bètavakken. Op nvon.nl vindt u meer informatie over het boek. In dit webartikel vindt u lesmaterialen voor leerlingen en werkbladen voor leraren in opleiding, behorende bij het boek.
Wat is er belangrijk voor een opleider?
De didactische uitgangspunten van waaruit het boek geschreven is, zijn:
- aansluiten bij wat een leerling weet en kan
- visualiseren helpt bij het begrijpen van wat niet zichtbaar (bv moleculen) of abstract is (bv kansberekening)
- het oefenen in het expliciet lezen van niet tekstuele informatie (bv tekeningen, diagrammen, modellen)
- verbindingen maken tussen verschillende organisatieniveaus moet expliciet geleerd worden (jojo strategie)
- het belang benadrukken dat leerlingen leren waar en hoe kennis gebruikt wordt in hun eigen leefwereld, binnen beroepen en in onderzoek
- alert zijn dat de betekenis van een begrip binnen een andere context kan verschuiven (bv allel)
- realiseren dat wetenschap mensenwerk is
Vooral in hoofdstuk 3 en 4 staan verwijzingen naar de onderzoeksliteratuur over de verschillende didactische uitgangpunten. Ook bij sommige activiteiten zijn verwijzingen te vinden. Voor literatuurlijst en links zie nvon.nl.
In de intermezzo’s staan contexten en nieuwe ontwikkelingen in de genetica beschreven. Hoofdstuk 1, 9, 10 en de tijdlijn zijn een bron voor het vinden van mensen en gebeurtenissen die vorm gaven aan de ontwikkeling en het gebruik van genetische kennis ten goede en kwade.
Wat kan een docent eraan hebben?
- In het boek staat een beschrijving van alle activiteiten. De icoontjes daarbij geven aanwijzingen over de leermoeilijkheden waaraan de activiteit tegemoet komt en de duur en het niveau van de opdracht
- De instructies voor leerlingen kunnen, alleen door leden van de NVON, gedownload worden van: nvon.nl
- De activiteiten kunnen in een eigen serie lessen over genetica ingepast worden
- De beschrijving van de contexten in de intermezzo’s in het boek kan inspireren bij het kiezen van contexten, relevante voorbeelden en meningsvorming over vraagstukken die met genetica samenhangen
- Bij de contexten wordt ook beschreven welke (betekenissen van) genetische concepten in de context aan de orde zijn
Lesmaterialen per hoofdstuk
Per hoofdstuk wordt kort aangegeven waar het over gaat. Hieronder zijn de leerlingenmaterialen opgenomen waar leraren in opleiding mee aan de slag gaan, zie ook hieronder de opdrachten voor lio’s onder het kopje Genetica in beweging in de lerarenopleiding. Daarom bevatten de hoofdstukken 1 t/m 4, 8 en 10 geen lesmaterialen. Meer leerlingmateriaal is te vinden op nvon.nl.
De lesmaterialen voor leerlingen zijn gemaakt door verschillende docenten en bedacht voor een specifiek moment in het leerproces voor hun groep leerlingen op hun school. Het is raadzaam te kijken of er aanpassingen in de tekst nodig zijn voor je eigen lespraktijk.
Hoofdstuk 1 gaat in op de geschiedenis van de genetica.
Dit hoofdstuk bevat geen lesmaterialen.
Hoofdstuk 2 geeft weer welke genetica-onderwerpen de eindexamenprogramma’s en examens voor vmbo, havo en vwo bevatten.
Dit hoofdstuk bevat geen lesmaterialen. De paragrafen uit dit hoofdstuk zijn:
2.1 Genetica in de syllabi voor vmbo-gt, havo en vwo
2.2 Frequentie van geneticavragen in examens
2.3 De verdeling van vragen over verschillende begrippen
2.4 De frequentie en het type niet-tekstuele informatie
2.5 Contexten
2.6 Conceptsyllabus 2015 (havo) en 2016 (vwo)
Hoofdstuk 3 laat zien welke moeilijkheden leerlingen kunnen hebben met het leren van genetica.
Dit hoofdstuk bevat geen lesmaterialen. De paragrafen uit dit hoofdstuk zijn:
3.1 Intuïtieve ideeën, preconcepten, misconcepten
3.2 Abstracte begrippen en formeel redeneren
3.3 Complexiteit, systeemdenken en véél taal
3.4 Het oplossen van vaak complexe problemen
Hoofdstuk 4 bevat activiteiten waarmee u aan leermoeilijkheden tegemoet kunt komen en waarmee u leerlingen kunt motiveren.
Dit hoofdstuk bevat geen lesmaterialen. De paragrafen uit dit hoofdstuk zijn:
4.1 Preconcepten en opvattingen opsporen
4.2 Alternatieve concepten in de klas bespreken: conceptcartoons
Lees hier meer over in het ECENT-artikel Concept cartoons.
4.3 Diagnostisch toetsen van redeneervaardigheden
Hoofdstuk 5 bevat activiteiten waarmee u aan leermoeilijkheden tegemoet kunt komen en waarmee u leerlingen kunt motiveren. Lesmaterialen bij hoofdstuk 5:
5.1 Mitose en meiose ‘(uit)leggen’
• Download: Leerlinginstructie mitose en meiose leggen
• Download: Instructie tekenen en knippen chromosomen
• Download: Gegevens chromosoom 17, 1, 8 en 21
• Download: Knipblad chromosomen
5.2 DNA-model van blikjes en plastic flessen
• Download: Blikjes en flesjes
• Download: Breipatroon baby’s first DNA model
• Download: Links, tips en bronnen
5.3 DNA in tweedimensionale afbeeldingen in schoolboeken
• Download: Groot DNA 2 dimensies
• Download: Vragen bij opdracht 5.3
5.4 DNA-replicatie met Lego
• Download: <Leerlinginstructie DNA-replicatie met Lego
5.5 Eiwitsynthese: drama met Lego
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
5.6 DNA-replicatie, -transcriptie en -translatie: DNA stickeren
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
Hoofdstuk 6 bevat activiteiten waarmee u aan leermoeilijkheden tegemoet kunt komen en waarmee u leerlingen kunt motiveren. Lesmaterialen bij hoofdstuk 6:
6.1 De familie Reebop, spekbeestjes of spekjesbeesten
• Download: Leerlinginstructie de familie Reebops
6.2 De familie Reebop in de onderbouw
• Download: Reebop-practicum onderbouw
6.3 Een alternatieve ‘in vitro fertilisatie’
• Download: Leerlinginstructie_alternatieve IVF
• Download: Invultabel alternatieve IVF
• Download: Allelenkaartjes voor 28 leerlingen
6.4 Organisatieniveaus: jojoën met genetica
• Download: Leerlinginstructie jojoën met genetica
6.5 Kunnen meisjes ook kleurenblind worden?
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
6.6 Kruisingsvraagstukken
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
Hoofdstuk 7 bevat activiteiten waarmee u aan leermoeilijkheden tegemoet kunt komen en waarmee u leerlingen kunt motiveren. Lesmaterialen bij hoofdstuk 7:
7.1 Hardy-Weinberg met Lego
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
7.2 Wat is een genenpool en hoe kan die veranderen?
• Download: Klassetabel
• Download: Leerlingenwerkblad
7.3 Hardy-Weinberg met een school rietvissen
• Download: Leerlinginstructie rietvissen kleuren rietjes
• Download: Leerlinginstructie rietvissen
• Download: Werkblad A tabel fenotypen-genotypen en tabel B
• Download: Werkblad B tabel A
• Download: Werkblad C tabel C
7.4 Genetic drift met stochastische rammelaars
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
Hoofdstuk 8 bevat activiteiten waarmee u aan leermoeilijkheden tegemoet kunt komen en waarmee u leerlingen kunt motiveren.
Dit hoofdstuk bevat geen lesmaterialen. De paragrafen uit dit hoofdstuk zijn:
8.1 Rekenvoorbeelden
8.2 Opgaven populatiegenetica
Hoofdstuk 9 bevat activiteiten waarmee u aan leermoeilijkheden tegemoet kunt komen en waarmee u leerlingen kunt motiveren. Lesmaterialen bij hoofdstuk 9:
9.1 Jij en je genen
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
9.2 Plantenveredeling: op zoek naar bloemen met speciale kleuren
Bloedgroepen:
• Download: Bloedgroepenkaart 1 A0
• Download: Bloedgroepenkaart 2 B0
• Download: Bloedgroepenkaart 3 A0AB
• Download: Bloedgroepenkaart 4 heterozygoten AB0AB
• Download: Bloedgroepen leerlinginstructie + hulpblad
• Download: Lijst bloedgroepen
Bloemkleuren:
• Download: Bloemen leerlinginstructie + hulpblad
• Download: Bloemen kaart 1 rood wit
• Download: Bloemen kaart 2 geel wit
• Download: Bloemen kaart 3 rood geel
• Download: Bloemen kaart 4 heterozygoten rood wit en geel
• Download: Lijst bloemen
9.3 Tastbare erfelijkheid met Petunia’s
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
9.4 Slaveredeling in de praktijk
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
9.5 Kaapse viooltjes
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
9.6 Fokkerij: Labrador Retrievers, een ras apart
Deze paragraaf bevat geen lesmaterialen.
Hoofdstuk 10 schetst een beeld van nieuwe ontwikkelingen in de genetica en nieuwe technieken. Tevens bevat dit hoofdstuk leerlingactiviteiten over zeer recente ontwikkelingen in de genetica die (nog) niet in examenprogramma’s en syllabi voorkomen. In het boek zijn geen activiteiten over oordeelsvorming in de genetica opgenomen, zij verwijzen naar het boek ‘Ruim en evenwichtig, oordeelsvorming in de biologieles’. In de ECENT-artikelen ‘Morele oordeelsvorming over Genomics’, ‘Morele oordeelsvorming – genetisch testen’ en ‘Morele oordeelsvorming – (top)sport en genen’ komt oordeelsvorming in de genetica wel aan bod.
Dit hoofdstuk bevat geen lesmaterialen. De paragrafen uit dit hoofdstuk zijn:
10.1 Het genoom is meer dan de som der genen
10.2 Relaties tussen gen, eigenschap en omgeving
10.3 Genomen kennen geen grenzen
Genetica in beweging in de lerarenopleiding
- Download: Draaiboek Genetica in Beweging in de lerarenopleiding
- Download: Powerpoint Genetica in Beweging in de lerarenopleiding
1. Het ontstaan van genetica als natuurwetenschap
• Download: Opdrachtenblad Hoofdstuk 1
• Download: Tijdlijn en bijbehorende vragen
2. Wat moeten leerlingen van genetica weten?
• Download: Opdrachtenblad Hoofdstuk 2
• Download: Examenvragen vmbo, havo
• Download: Examenvragen vwo
3. Leermoeilijkheden
• Download: Opdrachtenblad Hoofdstuk 3
4. Hoe spoor je leermoeilijkheden op?
• Download: Opdrachtenblad Hoofdstuk 4
• Download: Bronnen van dialogen conceptcartoons
• Download: Vragenlijsten verschillende onderzoeken
Het ECENT-artikel
Concept cartoons
geeft meer informatie hierover.
5. Modellen van chromosomen en DNA
• Download: Opdrachtenblad Hoofdstuk 5
6. Mendelgenetica
• Download: Opdrachtenblad hfst 6
7. Populatiegenetica 1
• Download: Opdrachtenblad Hoofdstuk 7
• Download: Etiketten voor materialendoosjes rietvissen
8. Populatiegenetica 2
Voor dit hoofdstuk zijn er geen werkbladen voor lio’s.
9. Genetica in contexten
• Download: Opdrachtblad hfst 9
10. Het genoombeeld in ontwikkeling
• Download: Opdrachtenblad Hoofdstuk 10
Verwijzingen
- Het boek ‘Genetica in beweging – de moeite waard om te leren’ door Marijke Domis-Hoos, Mieke Kapteijn en Dirk Jan Boerwinkel (NVON, Utrecht, 2012) is te bestellen via ledenservice@nvon.nl onder vermelding van ‘artikelnummer 72’
- Website: Jong de H. (2012). Genetica in beweging: De moeite waard om te leren. NVOX, 37:3, 127-129 – In dit artikel worden wetenschappelijke ontwikkelingen en ontdekkingen in de genetica beschreven, die door vele genetici als grensverleggend voor hun vakgebied worden beschouwd. Deze ontwikkelingen/ontdekkingen komen ook aan bod in het boek ‘Genetica in beweging’
- Download: Overbeek M., Knippels M.C.P.J. & Bakker de E.P.H.M. (2015). Een dialoog in de klas over morele dilemma’s. Podium voor Bio-Ethiek, 22:1, 4-7
